Photo
Photo : © Carole Pro

Maule eta Zuberoa

Xiberoa

Zuberoa Euskal Herriko zazpi probintzietatik txikiena da eta 14 000 biztanle inguru ditu 36 herritan banatuak. Landa eremuko lurralde honek laborantza, artisautza eta industria uztartzen jakin izan ditu, bere berezitasunak galdu gabe. 
Zuberoako xoko guzietan eta bereziki Basabürüan (mendigunea), oihan zabalak eta bazter berdeak dira nagusi. Mauleko espartingintza haranaren ikur bilakatu zen...Baita trinitate elizak, gazteluak eta oihartzun handiko kultur ekitaldiak.

Maule - Ikusi beharreko 100 leku

ZUBEROA: TRADIZIO LURRA

Bertako jendea mendiari eta naturari atxikia zaio

Euskal populu guztiarentzat, Zuberoa santutegia da; lurraren erraietan sustraitzen diren kultur eta hizkuntzaren santutegia. 
Luzaz irisgarritasun zailekoa zen lurralde isolatuak, tradizio aberastasunak atxikitzen jakin izan du, gaur egun hobeki ezagutarazteko. Zuberotarren arima bortüan (mendian) landua da. Belaunaldiz belaunaldi, artzainek hor findu dute beren izatea, udako hilabeteetan ardiak zaintzen ari zirela. 
Hortik jalgi ziren oihan eta lezeei bizi ematen dieten legendak. Hortik ere jin zaizkie basa ahaideak, geroztik bestetan hain goraki entzuten direnak. 

Zuberotarrek betidanik naturarekin bat egin dute, eta partekatzen badakite. 

 

Maule-Lextarre, espartinen hiriburu 

Photo
Photo : © Pierre Carton

Mende eta erdi luze batez, espartingintzak eragin handia izan du Euskal Herrian, baina bereziki Zuberoan eta bere hiriburuan: Maule-Lextarre 
Hastapenean, lanerako oinetako arinak ziren, egiteko errazak eta merkeak. Etxeetan edo ofizialeenean egiten ziren. Gaur egun ordea, atsedenaldi, aisialdi eta moda osagai bilakatu da.  
Euskal Herriko espartinek loraldi berria bizi dute azken urteotan, bereziki produktuen dibertsitateari esker: modelo eta kolore desberdinak, egiteko erabiltzen diren materialak, baina bereziki eskulangintzaren kalitatea. 
Tailerrak bisita daitezke, lan hori ezagutu nahi duen ororentzat. 

Ondare aberats eta orotarikoa 

Photo
Photo : © Carole pro

Maule ezaguna da espartinengatik, baina gazteluengatik ere bai. 

Herriaren gainaldeko gaztelu gotorrak haran osoa zaintzeko balio zuen. Lehen harriak XII. mendekoak dira. Andurain gaztelua XVII. mendean eraikitako egoitza pribatua da, Erlijio Gerlen ostean eraikia.  
Herri askotan hiru puntako eliza dorreak ikus daitezke, trinitate deritzonak. Zaharrenak erromanikoak dira, Erlijio Gerlen ondotik eraikiak, hala nola Maule gainaldeko eliza edo Gotainekoa. 

Ospitalepeko eliza,

Donejakue bideko beilarientzako ospitale izana, UNESCO-ren Gizateriaren Ondarean sailkatu zuten.

Hortik kilometro gutxira dugu Ospitalepea herria. Eliza da XII. mendeko ospitale horren hondarkin bakarra. 

Estilo hispano-mauriarrekoa da.

Argi eta soinu ikuskizun batek bere historia kontatzen digu.

 

EN SAVOIR +

Zuberera: euskalki aparta

Zuberera beste euskalkiengandik gehien bereizten duena «ü» soinua da, baita azentu tonikoaren enfasi berezia. 
Euskara da, mugaz gainetik euskal populua definitzen eta batzen duena. Izan ere, Zuberoako eta Erronkari ibareko euskalkiek badute berdintasunik, muga horrek zentzurik ez duen seinale.  

Hona zuberera eta erronkariera adibide zenbait:

Egün hon/hun = Egun on
Honki/hunki jin = Onki xin 
Orena = orena
Neskenegüna = Neskeneguna 
Batuaz: 

Egün hon = egun on
Honki jin = ongi etorri
Orena = ordua
Neskenegüna = larunbata 

 

LEXIQUE DE LA LANGUE BASQUE

MASKARADAK ETA PASTORALAK

Zuberoak jakin izan du herri antzerki mota biziki zaharrak bizirik atxikitzen, eta gainera... euskaraz.

  1. Maskarada: karrika antzerki eta ihauteri arteko zerbait da. Kontrajarriak diren bi mundu (gorriak eta beltzak) ematen ditu argira herriko plazan egiten den egun bateko jokaldian. Herriz-herri ematen dute, neguko igande guziez. Erdi Aroan, elizak jendeari baimena ematen zion bertako jauntxoei erran beharrekoak errateko. Orduan, egun horretan jauntxoaren gehiegikeriak salatzen zituzten dantza eta antzerki eginez.
  2. Pastorala herriko biztanleek antolatzen dute udan. Gehienetan, uztaileko azken eta abuztuko lehen igandean egin ohi da. Kanpoan antolaturiko oholtza batean, euskara hutseko ikuskizunak ongiaren eta gaitzaren arteko borroka adierazten du. Milaka ikusle hurbiltzen da pastoraletara. 

Gainera, Zuberoak baditu dantza eta kantu zoragarriak. Dantza ez da soilik iraun duen folklorea. Ekitaldi guztietan ematen dira dantzak. Dantza zailak, zehatzak eta luzaz landu beharrekoak dira.  

ZUBEROAKO ETXEAK, EZOHIKO ARKITEKTURA

Zuberora heltzean, teila gorriak gibelean utzi eta arbelezko teilatu beltzak izanen ditugu denetan.

Zuberoako etxeak eta Biarnoko etxaldeak berdintsuak dira: malda azkarreko teilatu beltzak dituzte. Etxe batzuetan, ate nagusiaren gainean, harrizko atalburuak etxearen eraikuntza data eta egileren izena ematen ditu.

Lurralde hau Euskal Herrikoa den beste seinale, bertako jendeak etxearen izena hartu ohi zuen, orain dela gutxi arte. Baina gaur egun ere, jende batzuk beren sortetxearen izenez ezagutzen dira. Usu, etxearen izenak bere kokapenarekin du zer ikustekorik. 

ARBAILETAKO MENDIGUNEA